Δεν μπορείτε να καλύψετε το Ολοκαύτωμα με χρυσό

Άποψη εγκατάστασης του Anselm Kiefer: Exodus at Gagosian, Νέα Υόρκη. "Danaë" (2016–21),

Η φιλοσοφία του Anselm Kiefer έχει τις ρίζες της στον γερμανικό ρομαντισμό, ιδιαίτερα στην πεποίθηση ότι ο καλλιτέχνης μπορεί να μεσολαβήσει μεταξύ του δημιουργικού και του θείου, μεταξύ της γης και του ουρανού.

​Ο Anselm Kiefer είναι απασχολημένος με το Ολοκαύτωμα και την κληρονομιά των Ναζί. Δουλεύοντας σε μεγάλη κλίμακα και ασχολούμενος με σύμβολα της ναζιστικής μεγαλοπρέπειας, καταπιάνεται με ένα θέμα στο οποίο απαντούν πολλοί από τους επικριτές του αναφέροντας τη γνωστή δήλωση του Theodor Adorno, «Το να γράφεις ένα ποίημα μετά το Άουσβιτς είναι βάρβαρο». Η πρόταση περιλαμβάνεται στο δοκίμιο «Cultural Criticism and Society», στο Prisms (MIT Press, 1967). Στην αρχική παράγραφο, ο Adorno γράφει:

Ο πολιτισμικός κριτικός δεν είναι ευχαριστημένος με τον πολιτισμό, στον οποίο μόνο οφείλει τη δυσαρέσκειά του. Μιλάει σαν να αντιπροσωπεύει την ανόθευτη φύση ή ένα ανώτερο ιστορικό στάδιο. Ωστόσο, είναι αναγκαστικά της ίδιας ουσίας με αυτή από την οποία φαντάζεται ότι είναι ανώτερος.

Αυτά είναι τα ανησυχητικά ερωτήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι θεατές του έργου του Kiefer. Ποια είναι η ουσία της δυσαρέσκειας του καλλιτέχνη; Πιστεύει ότι μπορεί να εξαργυρώσει το θέμα και να φέρει το Ολοκαύτωμα στη σφαίρα της τέχνης; Πιστεύει ότι αντιπροσωπεύει μια «ανόθευτη φύση»; 
​
Πολλοί από τους 13 πίνακες του  Anselm Kiefer: Exodus στο Gagosian (12 Νοεμβρίου – 23 Δεκεμβρίου 2022) είναι γιγαντιαίοι. Αποτελούνται από διάφορες διεργασίες και υλικά, όπως γαλάκτωμα, λάδι, ακρυλικό, σέλακ, φύλλα χρυσού, φύλλα χαλκού, ίζημα, μέταλλο, ύφασμα, ξύλο, τρίχες, σχοινί, τερακότα, καρότσια αγορών, φορέματα και πινέλα. Επτά από τους πίνακες απεικονίζουν ένα γιγάντιο ερείπιο. Το "Für Paul Celan" (Για τον Paul Celan, 2021), το οποίο είναι περισσότερο από 3,5 x 5,5 μέτρα, απεικονίζει την αχρησιμοποίητη εξέδρα Zeppelin Field, σχεδιασμένη από τον Albert Speer, τον αρχιτέκτονα του Adolph Hitler. Το 2019, η πόλη της Νυρεμβέργης έπρεπε να αποφασίσει τι να κάνει με αυτήν την αυτοκρατορική αρχιτεκτονική και το τοπίο που δόξασε τον Χίτλερ και τον Ναζισμό. Η Julia Lehner, επικεφαλής πολιτισμού της πόλης, δήλωσε: «Δεν θα ξαναχτίσουμε, δεν θα αποκαταστήσουμε, αλλά θα συντηρήσουμε.

Άποψη εγκατάστασης του Anselm Kiefer: Exodus at Gagosian, Νέα Υόρκη. Κέντρο: "Für Paul Celan" (For Paul Celan) (2021)

Ο Kiefer έχει κάνει έργα που αναφέρονται στο πρώιμο, διάσημο ποίημα του Celan «Todesfugue» (Φούγκα θανάτου) από το 1981. Σε αυτό το ποίημα, ο Celan γράφει: 

He calls out more sweetly play death death is a master from Germany
he calls out more darkly now stroke your strings then as smoke you will rise in the air
then a grave you will have in the clouds there one lies unconfined.

Τι σημαίνουν οι στάχτες στους πίνακες του Kiefer; Είναι τάφοι στα σύννεφα για τα εκατομμύρια που δολοφονήθηκαν; Αυτή είναι η πρόθεση του Kiefer να απεικονίσει το κτίριο σε ένα μαύρο έδαφος και να το αφιερώσει στον Celan; Τι σημαίνει να δραματοποιείς την εξαθλίωση του κλασικού του οικοδομήματος και το όνειρό του για την αρχαία Ρώμη και την Ελλάδα; Στη μελλοντική Γερμανία για την οποία κατασκευάστηκε η εξέδρα του Zeppelin Field, μόνο οι Άριοι θα μπορούσαν να έρθουν και να εκτιμήσουν αυτό που αντιπροσώπευε. Αφιερώνοντάς το στον Celan, έναν ρουμανικής καταγωγής Εβραίο ποιητή του οποίου οι γονείς δολοφονήθηκαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, υπογραμμίζει ο Kiefer την αποτυχία της ναζιστικής Γερμανίας; 

Το 1958, όταν ο Celan τιμήθηκε με το Βραβείο Βρέμης, είπε για την ποίηση μετά το Άουσβιτς: 

Only one thing remained reachable, close and secure amid all losses: language. Yes, language. In spite of everything, it remained secure against loss. But it had to go through its own lack of answers, through terrifying silence, through the thousand darknesses of murderous speech. It went through. It gave me no words for what was happening, but went through it. Went through and could resurface, “enriched” by it all.

Στο Selected Poems and Prose of Paul Celan (2000), ο μεταφραστής, John Feltsiner, αναφέρει τα λόγια του ποιητή: «Δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο για το οποίο ένας ποιητής θα εγκαταλείψει το γράψιμο, ούτε όταν είναι Εβραίος και η γλώσσα του ποιήματατος είναι γερμανικά». Στα μεταγενέστερα ποιήματά του, ο Celan διέλυσε τη γερμανική γλώσσα. Χρησιμοποίησε νεολογισμούς και έγραφε με σπασμένη γλώσσα που δεν του έδινε λόγια για αυτό που είχε συμβεί. Έπρεπε να εφεύρει τις δικές του λέξεις, ενώ ο Kiefer, έχει οικειοποιηθεί σύμβολα και μεταφορές από πολλές πηγές και πολιτισμούς. 

Το «Für Paul Celan» έχει δημιουργηθεί για μουσείο, θυμίζοντας κάτι που έγραψε ο Robert Smithson: «[…] τα μουσεία και τα πάρκα είναι νεκροταφεία πάνω από το έδαφος — παγωμένες μνήμες του παρελθόντος που λειτουργούν ως πρόσχημα για την πραγματικότητα». Η πραγματικότητα στην οποία προσυπογράφει ο Kiefer έχει τις ρίζες της στον γερμανικό ρομαντισμό, ιδιαίτερα στην πεποίθηση ότι ο καλλιτέχνης μπορεί να μεσολαβήσει μεταξύ του δημιουργικού και του θείου, μεταξύ της γης και του ουρανού. Με τη χρήση του μολύβδου και του χρυσού, προτείνει τον καλλιτέχνη ως αλχημιστή που μπορεί να μετατρέψει την αδρανή ύλη σε πνεύμα. Εδώ είναι που βρίσκω τη δουλειά του Kiefer προβληματική. Επιλέγει το μαντείο και επικαλείται την Αρπαγή, με το μολύβδινο καλάθι αγορών στο «Exodus» (2022) να γέρνει προς τα πάνω, προς τον ουρανό με φύλλα χρυσού. Φαίνεται να πιστεύει ότι ο καλλιτέχνης έχει μια πνευματική, υπεράνθρωπη δύναμη. ​

Άποψη εγκατάστασης του Anselm Kiefer: Exodus at Gagosian, Νέα Υόρκη. Αριστερά: «Nehebkau» (2021)

Σύμφωνα με τη γκαλερί, το «Danaë» (2016–21) που έχει ύψος πάνω από 3,5 μέτρα και μήκος πάνω από 12 μέτρα,
[…] παρουσιάζει την εγκατάσταση, συνδυάζοντας μια αναπαράσταση του τεράστιου εσωτερικού του αεροδρομίου Tempelhof στο Βερολίνο με τον αρχαίο ελληνικό μύθο του Δία που μεταμορφώθηκε σε μια βροχή χρυσού, οδηγώντας στην εξέχουσα χρήση των φύλλων χρυσού στον πίνακα. Η ιστορική τοποθεσία χτίστηκε σε μια περιοχή που ανήκε στους Ναΐτες Ιππότες τον Μεσαίωνα, άνοιξε ως συγκρότημα αεροδρομίου το 1923, αναπτύχθηκε εκτενώς υπό το Τρίτο Ράιχ και έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην αερογέφυρα του Βερολίνου κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Είναι χαρακτηριστικό ότι η παροπλισμένη εγκατάσταση χρησιμοποιήθηκε πρόσφατα για την παροχή προσωρινής στέγης σε πρόσφυγες, συνδέοντάς τη με τα θεματική της έκθεσης. 

Δεν γίνεται καμία αναφορά στη χρήση της προοπτικής ενός σημείου από τον Kiefer, μια αυταρχική απόφαση που λέει στον θεατή πού να σταθεί για να εκτιμήσει τη χωρικότητα του κομματιού. Στον ελληνικό μύθο, ο πατέρας της Δανάης, ο Ακρίσιος, λέγεται σε μια προφητεία ότι θα τον σκοτώσει ο γιος της κόρης του. Αν και ο Ακρίσιος κλειδώνει την κόρη του σε έναν υπόγειο θάλαμο, ο Δίας μπαίνει σε αυτόν μεταμφιεσμένος σε βροχή χρυσού και την εμποτίζει. Όταν ο πατέρας της το μαθαίνει αυτό, τοποθετεί τη Danaë και το βρέφος σε ένα σεντούκι και τους παρασύρει στη θάλασσα. Χρόνια αργότερα, ο γιος, ο Περσέας, θα σκοτώσει κατά λάθος τον Ακρίσιο. 
Ποια προφητεία έχει ο Kiefer στο "Danaë"; Σε ποιο θαύμα πιστεύει; Είναι το θαύμα του καλλιτέχνη ως δημιουργού; Τι σημαίνει να καλύπτουμε την έλλειψη απαντήσεων με χρυσό και να συνδέουμε αυτόν τον χρυσό με τον εμποτισμό και τον προβλεπόμενο θάνατο ενός πρεσβύτερου; Ο Anselm Kiefer είναι ο Stephen Spielberg της ζωγραφικής. Και οι δύο είναι μάστορες του εφέ και πεπεισμένοι για τη δική τους ιδιοφυΐα. Δεν μπορεί να μην εντυπωσιαστεί κανείς από αυτό που κάνουν στα αντίστοιχα μέσα τους. Και όμως, είναι αρκετά εντυπωσιασμένος; 
Anselm Kiefer: Η Έξοδος συνεχίζεται στο Gagosian (555 West 24th Street, Chelsea, Manhattan) έως τις 23 Δεκεμβρίου. Η έκθεση διοργανώθηκε από τη γκαλερί.

Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο ​hyperallergic

---

​*Ακολουθήστε μας στο Google News, Facebook, instagram, twitter και γίνετε μέρος της κοινότητας μας στο Discord.