 Ilya Mashkov, Σοβιετικά ψωμιά , 1936. Καθώς οι αυτοκρατορίες έπεσαν και άνοιξαν τόπο για τα έθνη-κράτη, διαλύοντας τις μεσαιωνικές κοινωνικές δομές, η ταχεία εκβιομηχάνιση οδήγησε στην ανάπτυξη του ρεαλισμού, μια περίοδο από τα μέσα έως τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα που απέρριψε τη συντηρητική και ελιτιστική δομή του νεοκλασικού κινήματος που είχε κυριαρχήσει από την Αναγέννηση. Όντας υπό βασιλική εξουσία μέχρι τη Ρωσική Επανάσταση το 1917, ο ρεαλισμός χρησιμοποιήθηκε ως όχημα πολιτικού σχολιασμού στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα. Ωστόσο, καθώς σχηματίστηκε το Κομμουνιστικό Κόμμα της ΕΣΣΔ, ο Σοσιαλιστικός Ρεαλισμός αναπτύχθηκε ως όχημα κοινωνικού ελέγχου και χειραγώγησης που μεταφορικά και κυριολεκτικά κρατούσε ομήρους τους καλλιτέχνες και υπαγόρευσε το κίνημα να γίνει εργοστάσιο σοβιετικής προπαγάνδας.  Boris Kustodiev, Αφίσα Leningrad Department of State Publishing (Λενγκίζ) , 1925. Μετά τη Ρωσική Επανάσταση του 1917, η Ρωσία κατήργησε τη μοναρχία της και είδε έναν βίαιο εμφύλιο πόλεμο που απειλούσε την εθνική σταθερότητα και ταυτότητα μέχρι την τοποθέτηση του Ιωσήφ Στάλιν (1878-1953) ως ηγέτη του Ρωσικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Η επιτυχία της Ρωσικής Επανάστασης στην εξάρθρωση της πρώην μοναρχίας και αριστοκρατίας του έθνους γέννησε παρόμοια κινήματα σε ολόκληρη την Ευρώπη, όπως η Γερμανική Επανάσταση του 1918 με την ίδρυση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, η οποία τελικά οδήγησε στο σχηματισμό του ναζιστικού καθεστώτος. Δεδομένου ότι και τα δύο καθεστώτα ήταν διαβόητα ολοκληρωτικά και διέπραξαν θηριωδίες σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη γενοκτονία, ο Σοσιαλιστικός Ρεαλισμός αναπτύχθηκε και υιοθετήθηκε ως μέθοδος κοινωνικού ελέγχου και χειραγώγησης. O Σοσιαλιστικός Ρεαλισμός ξεκίνησε, όπως και άλλα κινήματα της σύγχρονης τέχνης, ως διαμαρτυρία της συντηρητικής και ελιτιστικής νεοκλασικής δομής που κυριαρχούσε στα σαλόνια από την Αναγέννηση. Κατά ειρωνικό τρόπο, το κίνημα ξεκίνησε αρχικά στις αρχές του εικοστού αιώνα, όταν ο Οίκος των Ρομανόφ κυβέρνησε τη Ρωσία, ως γιορτή της φύσης και της ανθρωπότητας. Καθώς όμως το πολιτικό τοπίο μετατοπίστηκε πιο δεξιά, το στυλ μετατράπηκε σε εργαλείο κομμουνιστικής προπαγάνδας. Οι αναπαραστάσεις της ανθρωπότητας που θα έρθουν μετά τη Ρωσική Επανάσταση ήταν εκείνες που αγκάλιασαν τα ιδανικά του μαρξισμού-λενινισμού που ενέπνευσαν την πολιτική του Στάλιν, όπως εικόνες εργασίας, μιας κυβέρνησης και για τον λαό και έναν μύθο μιας ουτοπικής κοινωνίας μακριά από την πραγματικότητα της ρωσικής ζωής κατά την περίοδο.  Pavel Filonov, Udarnitzi (Εργάτες που καταρρίπτουν τα ρεκόρ) στο εργοστάσιο Krasnaya Zaria , 1931. Με την πραγματικότητα της ρωσικής ζωής να είναι πιο ζοφερή από την ουτοπία που παρουσίαζε στην τέχνη, ο μελετητής της ρωσικής λογοτεχνίας και πολιτισμού Petre Petrov κατηγοριοποιεί τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό ως τον «προμελετημένο βιασμό του πραγματικού» του Στάλιν στην «προμελετημένη βία κατά της πραγματικότητας». Σύμφωνα με τον Petrov και άλλους μελετητές, ο Στάλιν ήταν ένας ηγέτης του οποίου η ισχύς βασιζόταν στην απόκρυψη της αλήθειας μιας αποτυχημένης ρωσικής οικονομίας. Έργα όπως το Udarnitzi (Εργάτες που καταρρίπτουν τα ρεκόρ) στο Factory Krasnaya Zaria (1931) του Pavel Filonov (1883-1941) και το Σοβιετικό ψωμί (1931) του Ilya Mashkov (1881-1944) απεικονίζουν ένα πολυσύχναστο εργατικό δυναμικό, σταθερή οικονομία και πλεόνασμα τροφίμων. Σύμφωνα με τον Petrov, η κοινωνικοπολιτική δομή της κομμουνιστικής Ρωσίας ήταν αναμφισβήτητα εξίσου καταπιεστική με την εποχή των Ρομανόφ, με την ελίτ και τους προνομιούχους να ζουν άνετες ζωές ενώ εκατομμύρια αγρότες λιμοκτονούσαν. Παρά τις προθέσεις τους να χειραφετήσουν το προλεταριάτο, η κομμουνιστική Ρωσία εγκατέλειψε τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις ενώ τις εκμεταλλευόταν για προπαγάνδα. Ο Petrov προτείνει ότι ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός ήταν δυνητικά ένα εργαλείο για την εκδήλωση ενός καλύτερου και σταθερού μέλλοντος για τη ρωσική οικονομία, αλλά ότι δεν ήταν επιτυχής ως εργαλείο παραποίησης.  Paškevičius Mykolas, Στα ερείπια του πολέμου , 1942. Παρόλο που ξεκίνησε στη Ρωσία με την πολιτική τοποθέτηση του Ιωσήφ Στάλιν το 1924, μια έκρηξη του κομμουνισμού στις αρχές έως τα μέσα του εικοστού αιώνα είδε την τέχνη, τη λογοτεχνία, το θέατρο και τη μουσική σε όλα αυτά τα καθεστώτα να αγκαλιάζουν τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό. Ο ρομαντισμός της φαντασίας στον Σοσιαλιστικό Ρεαλισμό έγινε επικίνδυνος μετά τη Γερμανική Επανάσταση του 1918 που είδε τη βίαια ασταθή Δημοκρατία της Βαϊμάρης να παραχωρεί τελικά τη θέση του στο φρικτό Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα στη Γερμανία, γνωστό και ως Ναζιστικό κόμμα. Καθώς η Ρωσία είχε να καλύψει τη φτωχή της πραγματικότητα, άλλα κομμουνιστικά καθεστώτα όπως η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και η Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας. Δεδομένου ότι και τα δύο καθεστώτα έχουν χρησιμοποιήσει περιβόητα την προπαγάνδα για να απεικονίσουν μια αλλοιωμένη πραγματικότητα.  Boris Kustodiev, Λαοί της ΕΣΣΔ πριν και τώρα (παλιά και νέα ζωή στην Κεντρική Ασία) , 1926. Με τα σημερινά καθεστώτα στη Βόρεια Κορέα και τη Ρωσία να συνεχίζουν να απειλούν την παγκόσμια ειρήνη, η πραγματικότητα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού συνεχίζεται σήμερα. Με τον πόλεμο στην Ουκρανία ως σοβιετική μνησικακία δεκαετιών και τις δοκιμές πυρηνικών όπλων από τη Βόρεια Κορέα πέρα από τα σύνορα, αυτά τα καθεστώτα συνεχίζουν να χρησιμοποιούν μεθόδους προπαγάνδας για να απεικονίσουν την ανάγκη για απελευθέρωση από τα δυτικά ιδεώδη, παρά την εξαντλητική πραγματικότητα των αποτυχημένων κυβερνήσεών τους. Όπως υποστηρίζει ο Petrov, η διαφορά έγκειται στην προοπτική: είναι ο κόσμος «δικός μας» ή «δικός τους»; Ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός προσπάθησε να εξισορροπήσει τις δυνάμεις, αλλά μόνο διαιώνισε περαιτέρω τις φρικαλεότητες από τις οποίες κάποτε απεικόνιζε την ελευθερία. Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο www.artandobject.com/ |
Η σύγχρονη τέχνη στην ελλάδα και στο εξωτερικό, εικαστικά, γλυπτική, κατασκευές, καλλιτέχνες, γκαλερί, πολιτισμός |