Τα πιο αμφιλεγόμενα γυμνά της ιστορίας της τέχνης

Pierre-Auguste Renoir, «Bather Arranging Her Hair» (1885), λάδι σε καμβά, 36 3/16 x 28 3/4 ίντσες (η εικόνα προσφέρθηκε από το Clark Art Institute)

Ο κόσμος της τέχνης δεν αγαπά τίποτα περισσότερο από το γυμνό ή τη διαμάχη — εκτός, φυσικά, από το γυμνό και τη διαμάχη. Στην εποχή μας μετά την Ανθρώπινη Σαρανταποδαρούσα, χρειάζονται πολλά (αναμφισβήτητα, πάρα πολλά) για να ανασηκωθούν τα φρύδια, αλλά υπήρξαν πολλές ανατροπές στη δημόσια συζήτηση σχετικά με το τι συνιστά καλλιτεχνική ελευθερία, ειδικά γύρω από τις απεικονίσεις του γυναικείου σώματος. Ιστορικά, η γυμνή φιγούρα ως θέμα ήταν ένα ζήτημα πεδίου μάχης για όσο καιρό ήταν βασικό στοιχείο της καλών τεχνών. Εδώ είναι μερικές στιγμές γυμνής διαμάχης στην ιστορία της τέχνης.

Τιτσιάνο, «Αφροδίτη του Ουρμπίνο» (1534)
​

Titian, "Venus of Urbino" (1534) (εικόνα μέσω Wikimedia Commons )

Για να γίνει πιστευτή η ιστορία της τέχνης, η πλειονότητα των γυναικών περνούσαν τον χρόνο τους είτε χαζεύοντας γυμνές στο δάσος, κάνοντας μπάνιο γυμνές σε ρυάκια ή χαλαρώνοντας γυμνές γύρω από τα μπουντουάρ τους. Αλλά στην εποχή του, η «Αφροδίτη του Ουρμπίνο» του Τιτσιάνο (1534) προκάλεσε μεγάλη διαμάχη απεικονίζοντας την τιμητική θεά σε ένα πολύ συνηθισμένο σκηνικό. Οι γυμνές γυναίκες είχαν το δικαίωμα να ξαπλώνουν σε μυθικά τοπία, αλλά στα δικά τους υπνοδωμάτια, αυτή παρουσίαζε μια πολύ ειλικρινή επίδειξη σεξουαλικότητας. Κατά ειρωνικό τρόπο, αυτός ο πίνακας ανατέθηκε για να γιορτάσει το γάμο του δούκα του Camerino Guidobaldo II della Rovere με την Giulia da Varano και ο Τιτσιάνο περιελάμβανε πολλά σύμβολα πίστης, όπως ο σκύλος κουλουριασμένος στα πόδια της γυναίκας που αντιπροσωπεύει την πίστη και τις πόζες στο χέρι της που αντιπροσωπεύουν την αγάπη. Παρόλα αυτά, σήκωσε τα φρύδια στην εποχή του, και ακόμη και αιώνες αργότερα, ο Μαρκ Τουέιν προσβλήθηκε τόσο πολύ από αυτόν τον πίνακα που το ανασκόπησε έτσι στον μη μυθιστορηματικό ταξιδιωτικό του λογαριασμό, A Tramp Abroad (1880): «Μπορεί να κοιτάξετε γεμάτοι από την πιο απαίσια, την πιο άθλια, την πιο άσεμνη εικόνα που έχει ο κόσμος - την Αφροδίτη του Τιτσιάνου. Δεν είναι ότι είναι γυμνή και απλωμένη σε ένα κρεβάτι - όχι, είναι η στάση ενός από τα χέρια της».

Francisco de Goya, «The Naked Maja» (1795–1800)

Francisco de Goya, «The Naked Maja» (1797–1800) (εικόνα μέσω Wikimedia Commons )

Αυτός ο πίνακας, ο πρώτος από τα δύο σχεδόν πανομοιότυπα έργα του Francisco de Goya που έχουν ως θέμα τους την ανώνυμη «La Maja» (ισπανική αργκό για έναν κομψό κοινό), προκάλεσε απόλυτη οργή στην ισπανική κοινωνία. Η αδικαιολόγητη γύμνια του τίτλου θέματος του πίνακα ήταν αρκετά αμφιλεγόμενη που οι άνθρωποι ζήτησαν από τον καλλιτέχνη να ζωγραφίσει ρούχα πάνω από τη φιγούρα. Ο Γκόγια αρνήθηκε κατηγορηματικά να το κάνει, επιλέγοντας να ζωγραφίσει ένα αντίγραφο με μια βασική διαφορά. Το "La maja vestida" ("Maja Clothed") ζωγραφίστηκε μεταξύ 1800 και 1807 και παρουσιάζει το ίδιο θέμα στην ίδια πόζα, αυτή τη φορά ντυμένο με την μόδα της εποχής. Ακόμη και αυτή η εκδοχή ήταν αμφιλεγόμενη, όχι μόνο για το πανκ ύφος του θέματος, αλλά και επειδή η La Maja είχε μεγάλη ομοιότητα με τη Δούκισσα της Άλμπα, φίλη (και πιθανώς ερωτευμένη) του καλλιτέχνη και το θέμα πολλών πιο συμβατικών έργων του Γκόγια. Η εμφάνισή της — πόσο μάλλον γυμνή — ήταν σκανδαλώδης σε σημείο που ακόμη και το 1945, γενιές μετά τη δημιουργία του πίνακα και τον θάνατο της, οι απόγονοι της δούκισσας έκαναν εκταφή των λειψάνων της σε μια προσπάθεια ιατροδικαστικής διάψευσης της φήμης.

William Etty​, «Αρσενικό γυμνό, με τα χέρια ψηλά τεντωμένα» (1828–1830)

William Etty, «Male Nude, with Arms Up-Stretched» (1828–1830) (εικόνα ευγενική προσφορά της York Art Gallery )

Ο Βρετανός ζωγράφος William Etty περιελάμβανε ένα ανδρικό ή θηλυκό γυμνό σχεδόν σε όλους τους πίνακές του, με μια δεξιοτεχνική ικανότητα στους τόνους του δέρματος που αντανακλούσαν τη λατρεία του για τους Παλαιούς Δασκάλους και ανέβαζαν το θέμα του. Ωστόσο, δεν ήταν αρκετό για να τον σώσει από το να θεωρηθεί άσεμνος ζωγράφος, τόσο όσον αφορά τις καλλιτεχνικές του απεικονίσεις των μοντέλων του όσο και την τάση του να τα κατασκοπεύει ή να μαζεύει άνδρες μοντέλα που ήταν ναυαγοσώστες ή άνδρες που συναντούσε στα δημόσια λουτρά.

Το "Male Nude, with Arms Up-Stretched" (1828-1830) φαίνεται να περιηγείται απαλά την ελαφριά δουλεία που παίζει στη σύνθεση. Εικάζεται ότι ο πίνακας προοριζόταν να κρεμαστεί οριζόντια ή ότι μπορεί να ήταν μελέτη για έναν άλλο πίνακα. Είτε έτσι είτε αλλιώς, ήταν κάτι παραπάνω από λίγο σκανδαλώδες για την εποχή, όπως και το «Άνθρωπος ξαπλωμένος μπρούμυτα».

Théodore Chassériau, «Etude de nègre» («Μελέτη για τον Νέγρο») (περίπου 1836)

Théodore Chassériau, «Etude de nègre» («Μελέτη για τον Νέγρο») (περίπου 1836) (εικόνα μέσω Wikimedia Commons )

Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι ο Γάλλος ρομαντικός ζωγράφος Théodore Chassériau δεν ήταν ποτέ αρκετά γνωστός στην εποχή του για να προκαλέσει σοβαρές διαμάχες. Με 135 σωζόμενα έργα, το μεγαλύτερο μερίδιο των οποίων είναι 80 σχέδια, ο Chassériau επισκιάστηκε ίσως από τον δάσκαλό του, JAD Ingres, και άλλους πιο επιτυχημένους ζωγράφους. Τελικά, αυτή η μελέτη (συμπεριλαμβανομένης αρκετών προσεγγίσεων των λεπτομερειών του χεριού, η απόδοση της οποίας ο ζωγράφος ήταν διάσημος ταλαντούχος) δεν μετατράπηκε ποτέ σε πίνακα, αλλά παραμένει ένα εξαιρετικό παράδειγμα γυμνού που εστιάζει ένα ανδρικό θέμα χρώματος — Αρκετά σπάνιο που θα ήταν εξαιρετικά αμφιλεγόμενο, αν ο Chassériau το είχε παρουσιάσει ως τελειωμένο έργο.

Εντουάρ Μανέ, «Ολυμπία» (1863)

Edouard Manet, "Olympia" (1863) (εικόνα μέσω Wikimedia Commons )

Αν και το ξαπλωμένο γυμνό μοτίβο είχε ήδη μακρύ προηγούμενο στην ιστορία της τέχνης από το 1865, όταν ο Edouard Manet έκανε το ντεμπούτο του "Olympia" στο Salon του Παρισιού, ο πίνακας ήταν ακόμα ένα απόλυτο σκάνδαλο για την απεικόνιση του γυναικείου γυμνού σε ένα μη μυθικό πλαίσιο. Ενώ ο τίτλος του πίνακα έκανε ένα χλευαστικό νεύμα στο γυμνό της κλασικής γυναίκας, το θέμα ήταν σύγχρονο της εποχής της και πιθανότατα μια εργάτρια του σεξ. Το άμεσο βλέμμα της είναι ξεδιάντροπο και συγκρουσιακό, και τα λουλούδια που έδωσε η μαύρη υπηρέτρια που στέκεται στο κρεβάτι της, η οποία τώρα ξέρουμε ότι ονομαζόταν Laure, δείχνουν μια μάρκα από έναν από τους πελάτες της. Η σύνθεση και το στυλ ήταν τόσο εξωφρενικά για την παριζιάνικη κοινωνία τέχνης που η γκαλερί έπρεπε να προσλάβει 24ωρη προστασία για την προστασία του πίνακα.

Gustave Courbet, «Η καταγωγή του κόσμου» (1866)

Gustave Courbet, "The Origin of the World" (1866) (εικόνα μέσω Wikimedia Commons )

Αιώνες πριν από την ταινία, ο Gustave Courbet δημιούργησε μια έκδοση υψηλής τέχνης, πιθανότατα κατόπιν παραγγελίας για τον αρχικό ιδιοκτήτη, προστάτη της τέχνης και Τουρκο-Αιγύπτιο διπλωμάτη Khalil Bey. Ο Courbet ζωγραφίζει έναν κόλπο με ανοιχτό πόδι στεφανωμένο με μια αχυρένια σκούρα ηβική τρίχα ως κεντρικό θέμα του πίνακα, με μια υποστηρικτική εμφάνιση από ένα γυμνό στήθος στην κορυφή του πίνακα. Ο Khalil Bey ήταν ένα επιδεικτικό στοιχείο της παρισινής κοινωνίας της δεκαετίας του 1860 και πολλές από τις παραγγελίες του από άλλους καλλιτέχνες βρίσκονται τώρα στο Λούβρο, αλλά ο ηδονιστικός τρόπος ζωής του και η τάση του για τον τζόγο τελικά γκρέμισαν τις περιουσίες του. Αυτός ο πίνακας δεν προκάλεσε δημόσια κατακραυγή επειδή ήταν ιδιόκτητος έως ότου εντάχθηκε στις συλλογές του Musée d'Orsay το 1995, αλλά μπορεί κανείς να φανταστεί ότι προκάλεσε πολλά μικρά σκάνδαλα καθ' όλη τη διάρκεια της θητείας του σε ιδιωτικές συλλογές.

Pierre-Auguste Renoir, «Γυναικείο γυμνό» (1876)

Pierre-Auguste Renoir, "Female Nude" (1876) (εικόνα μέσω Wikimedia Commons )

Είναι ίσως ένα από τα πιο επαχθή καθήκοντα ενός κριτικού τέχνης να προσπαθήσει να ντύσει διανοητικά το γεγονός ότι σε ορισμένους ζωγράφους αρέσει απλώς να κοιτάζουν γυμνές γυναίκες. Αυτή φαίνεται να είναι η θέση του David Carrier, σε πρόσφατη ανασκόπηση των γυμνών του Ρενουάρ στα οποία παραφράζει τον Ρενουάρ με την έννοια ότι «αν δεν ήταν το γυναικείο στήθος, είναι απίθανο να είχε γίνει ζωγράφος». Η εμμονική εστίαση του Ρενουάρ στη γυναικεία μορφή φαίνεται να αποτελεί σημείο πολλής κριτικής, ιδιαίτερα με τη διαρκώς ξεδιπλωμένη κατανόησή μας ότι οι γυναίκες είναι πραγματικοί άνθρωποι και όχι σεξουαλικά αντικείμενα (γεγονός που συχνά ξεφεύγει από ζωγράφους κάθε είδους, πρέπει να ειπωθεί). Σε σύγκριση με ορισμένα σε αυτήν τη λίστα που προκάλεσαν μια συγκλονιστική δημόσια κατακραυγή για το θέμα τους, εκείνη την εποχή ήταν πιθανώς πιο αμφιλεγόμενο ότι ο Ρενουάρ ζωγράφιζε γυμνά σε ιμπρεσιονιστικό στυλ παρά τα αντικειμενοποιούσε ως πηγή άσκοπης οπτικής απόλαυσης.

Suzanne Valadon, «Casting the Net» (1914) και «Adam and Eve» (1909)

Suzanne Valadon, «Casting the Net» (1914) (εικόνα μέσω Wikimedia Commons )

Η Suzanne Valadon έκανε όνομα στην ανδροκρατούμενη καλλιτεχνική σκηνή, παρουσιάζοντας αμφιλεγόμενα πορτρέτα που τόλμησαν να στρέψουν μια επιθυμητή ματιά στους άνδρες ως θέματα. Στα νιάτα της, η Valadon πόζαρε για καλλιτέχνες όπως ο Renoir, ο Pierre Puvis de Chavannes, ο Henri de Toulouse-Lautrec και άλλοι, αλλά αργότερα στη ζωή της, ανέκτησε τη δική της εικόνα ως γυμνό γυναικείο θέμα, δημιουργώντας μια αμφιλεγόμενη σειρά αυτοπροσωπογραφιών. μερικά από τα πρώτα στο είδος τους. Ακόμη και στη φιλελεύθερη ατμόσφαιρα της παριζιάνικης πρωτοπορίας, μια γυναίκα που είχε το δικό της σώμα αποδείχτηκε προκλητικό - για να μην πει τίποτα για την τάση της να χρησιμοποιεί τον δικό της εραστή, περίπου 24 χρόνια νεότερο.

Suzanne Valadon, "Adam and Eve" (1909) (εικόνα μέσω Wikimedia Commons )

Σε έναν από τους πιο αμφιλεγόμενους πίνακές της, τον « Αδάμ και την Εύα » (1909), η Valadon εμφανίζεται γυμνή ως Εύα, με σκανδαλώδη δημόσια μαλλιά και δείχνει αρκετά ικανοποιημένη και χαλαρή με το να μαζεύει απαγορευμένα φρούτα. Ο Άνταμ, με πρότυπο τον εραστή της, πιάνει το χέρι της — αν και δεν είναι ξεκάθαρο αν σε μομφή ή ενθάρρυνση. Ακόμη και με τη διαμάχη που προκλήθηκε από τη χρήση αρσενικών θεμάτων, η Valadon ήταν πιο διακριτική από τους άνδρες προκατόχους ή συγχρόνους της. Αν και η Εύα παρουσιάζεται πλήρως μετωπικά, το πέος του Αδάμ ήταν στρατηγικά κρυμμένο, όπως οι περισσότεροι στους πίνακες της Valadon.

Amedeo Modigliani, "Female Nude" (1916)

Amedeo Modigliani, "Female Nude" (1916) (εικόνα μέσω Wikimedia Commons )

Θα σκεφτόσασταν ότι μέχρι τη δεκαετία του 1900, οι Γάλλοι θα είχαν τελειώσει με την αγανάκτησή τους για κάτι τόσο κοινότοπο όπως το γυμνό γυναικείο σώμα στη ζωγραφική, αλλά το "Female Nude" (1916) του Amedeo Modigliani κατάφερε ακόμα να κάνει πάταγο, ανάμεσα στην πρωτοπορία, παρά το ευγενικό και φιλόξενο θέμα της. Το πρώτο πρόβλημα, σύμφωνα με ένα επικριτικό κοινό ήταν τα γωνιακά, μη δυτικά χαρακτηριστικά της φιγούρας, ίσως προερχόμενα από το ενδιαφέρον του Modigliani για το εθνογραφικό μουσείο του Τροκαντέρο του Παρισιού. Υπήρχε επίσης το θέμα της τεχνικής ζωγραφικής, η οποία συνδύαζε εκλεπτυσμένο πινέλο με τραχύ, κυριολεκτικό χειρισμό υγρής μπογιάς στο φόντο και λεπτομέρειες των μαλλιών της φιγούρας. Αυτή η πρακτικά ζωώδης προσέγγιση στο γυμνό θέμα ήταν προφανώς υπερβολική για τους παριζιάνικους θεατές τέχνης της εποχής. Αλλά το πραγματικό σπάσιμο ήταν η αντιμετώπιση της ηβικής τριχοφυΐας από τον ζωγράφο, ένα εντελώς ρητό χαρακτηριστικό της σύμβασης της γυμνής ζωγραφικής της εποχής, σε ένα σύγχρονο πλαίσιο.

Σύγχρονοι Αντίστοιχοι

Cassils, «Advertisement: Homage to Benglis» (2011), αρχειακή εκτύπωση με χρωστική ουσία, μέρος της εξάμηνης παράστασης διάρκειας Cuts: A Traditional Sculpture (φωτογραφία Sarah Rose Sharp)

Αν πιστεύετε ότι η ενασχόληση με το γυμνό αποτελούσε πρόβλημα για τους ζωγράφους της παλιάς εποχής, μετά βίας μπορεί να κρατήσει ένα κερί στη διαμάχη που προκάλεσαν οι γυναίκες καλλιτέχνες της δεκαετίας του 1970 που τόλμησαν να πάρουν το γυμνό στα χέρια τους. Η Lynda Benglis συγκλόνισε απόλυτα την ιστορία της τέχνης το 1974, όταν έβγαλε μια διαφήμιση στο τεύχος Νοεμβρίου του Artforum που περιείχε μια φωτογραφία της με γυμνό κρατώντας ένα εξαιρετικά μεγάλο προσθετικό δονητή μπροστά στα βιολογικά της γεννητικά όργανα. Η αναταραχή που προκάλεσε η Benglis το έκανε ένα από τα πιο διάσημα γυμνά πορτρέτα των τελευταίων 100 ετών και εδραίωσε την κληρονομιά της ως προβοκάτορα στον κόσμο της τέχνης. Η κοινωνία είχε μόλις τον χρόνο να συνέλθει πριν η Carolee Schneemann ξεδιπλώσει την επόμενη διαμάχη, ξεδιπλώνοντας κυριολεκτικά ένα ρολό χαρτιού από τον κόλπο της στο Interior Scroll (1975).

Ευτυχώς για όλους μας, ζούμε σε μια φωτισμένη εποχή, όπου το γυμνό στην τέχνη είναι εντελώς αδιαμφισβήτητο. Απλά αστειεύομαι! Όπου υπάρχουν γυμνά σώματα που δεν κάνουν απολύτως τίποτα για να βλάψουν κανέναν, θα υπάρχει μια άκρως αγανακτισμένη δημόσια φατρία που θα απαιτεί να τα καλύψουν (και όχι απλά, ξέρετε, να μην τα κοιτάξετε). Φαίνεται ότι οι καλλιτέχνες παραμένουν βασικοί φορείς του τι αποτελεί αποδεκτό σώμα στον κόσμο της τέχνης και στο δημόσιο χώρο, και οι καλλιτέχνες σήμερα, όπως ο Cassils, εξακολουθούν να αναφέρονται στο σημαντικό έργο της Benglis και άλλων καθώς προσπαθούν να αποκαλύψουν την αλήθεια τους.

Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο hyperallergic.com/

---

*Ακολουθήστε μας στο Google News, Facebook, instagram, twitter και γίνετε μέρος της κοινότητας μας στο Discord.

*Υποστηρίξτε μας μέσω του Patreon η του PayPal.